Նախագիծ՝ Ատոմային էներգիան և բնապահպանական խնդիրները

Տևողությունը՝ 10.04-28.04 2023թ

Մանակիցներ՝ 9-րդ դասարանի սովորողներ

Նպատակները՝ Բազմաթիվ հավաստի փաստերի հիման վրա վերլուծել և եզրակացություններ անել

հետևյալ հարցերի շուրջ.

1. Կա՞ արդյոք խաղաղ ատոմի վտանգ։

20-րդ դարում՝ մինչև Չեռնոբիլի վթարը, միջուկային էներգիան դիտվում էր ոգևորությամբ և հույսով։ Եվ հիմա ոմանք այն համարում են մաքուր և էկոլոգիապես անվտանգ: Սակայն այն խնդիրները, որոնք ունեն ատոմակայանները, չեզոքացնում են նրանց բոլոր առավելությունները։

Խաղաղ ատոմի վտանգ միանշանակ կա։

2. Արդյո՞ք միջուկային էներգիան վտանգավոր է:

Վերջին մի քանի տասնամյակների ընթացքում ատոմային էներգիան աշխարհում էներգիայի արտադրության ամենահեռանկարային տեսակներից մեկն է: Բացի այդ, նրա ֆիզիկական սկզբունքներն օգտագործվում են միջուկային բժշկության և տիեզերական տեխնոլոգիաների մեջ: Hi-Tech-ը մանրամասն պատմում է, թե ինչպես է ուսումնասիրվել խաղաղ ատոմը և ինչու որոշ երկրներ կենտրոնանում են միջուկային էներգիայի օգտագործման վրա, իսկ մյուսները փակում են բոլոր ատոմակայանները։

3. ԱԷԿ-ի շրջակա միջավայրի աղտոտումը։

Ատոմակայանների վտանգներից մեկը ռադիոակտիվ թափոններն են։ Միջուկային թափոնները պարզապես պլաստիկ շիշ չեն. Նրանք մահացու են մնում մարդկանց համար հազարավոր տարիներ, իսկ որոշները՝ հարյուր հազարավոր տարիներ։ Ներկայումս ռադիոակտիվ թափոնների երկարաժամկետ բացարձակապես անվտանգ պահեստավորման լուծումներ չկան, և դրանց մեծ մասը գտնվում է ժամանակավոր վերգետնյա և ստորգետնյա պահեստարաններում:

4. Չեռնոբիլի աղետի հետևանքները։

Չեռնոբիլի վթարից հետո, որը տեղի ունեցավ 35 տարի առաջ, շուրջ 400 միլիոն մարդ ենթարկվեց ռադիոակտիվ ճառագայթման։ Վթարից տուժել են ոչ միայն Ուկրաինան, Բելառուսը և Ռուսաստանը, այլ նաև այնպիսի եվրոպական երկրներ, ինչպիսիք են Շվեդիան, Ֆինլանդիան և Ավստրիան։ Այս պահին վարակված տարածքներում շարունակում է ապրել 5 միլիոն մարդ։ Որոշ գնահատականներով՝ վթարի հետևանքների վերացմանն ուղղակիորեն կամ անուղղակիորեն մասնակցել է մինչև 830 հազար մարդ, որոնցից շատերը ենթարկվել են ռադիոակտիվ ճառագայթման։

Առաջադրանք՝ «Ատոմի միջուկի կառուցվածը» 03․04-14․04 2023

1. Ո՞րն է բնական ճառագայթաակտիվության էությունը:

Ճառագայթակտիվությունը կամ ռադիոակտիվությունը ինքնակամ ճառագայթման երևույթն է։

2. Ինչպե՞ս է հայտնագործվել բնական ճառագայթաակտիվության երևույթը:

3. Ի՞նչն է բնութագրական ճառագայթաակտիվության երևույթի համար:

Ճառագայթումը ուղեկցվում է էներգիայի անջատմամաբ

4. Ո՞ր տարրերն են օժտված բնական ճառագայթաակտիվությամբ:

Բնական ճառագայթաակտիվությամբ օժտված նյութերը առաջնց արտաքին գործոնների ազդեցության արձակում են α, β կամ γ մասնիկներ։ Դրանցից են՝ ուրան՝ U, թորիում` Th, պոլոնիում` Po, ռադիում` Ra և այլն։

5. Ի՞նչ է ալֆա մասնիկը, թվարկել նրա բնութագրերը:

Ծանր միջուկների փոխակերպումների հետևանքով ի հայտ են գալիս երեք տիպի ճառագայթումներ, որոնք անվանեցին α, β և γ ճառագայթումներ։ α ճառագայթումը քիչ շեղված փնջի մասնիկների հոսքն է, որոնցից յուրաքանչյուրն ունի +2e լիցք և He-ի ատոմի զանգված։

6. Ի՞նչ է բետտա մասնիկը, թվարկել նրա բնութագրերը: 

β ճառագայթումն հակառակ շեղված փնջի մասնիկների՝ էլեկտրոնների հոսքն է։ Մասնիկների լիցքը հավասար է −e-ի։ β ճառագայթները անարգել անցնում են թղթի կամ ալյումինե նրբաթիթեղի միջով։

7. Ի՞նչ է գամմա մասնիկը թվարկել նրա բնութագրերը:

γ ճառագայթումն լիցք չունի, այդ պատճառով չի շեղվում էլեկտրական կամ մագնիսական դաշտով անցնելիս։ γ ճառագայթումը, կարճ՝ 10−10÷10−13 մ ալիքի երկարությամբ էլեկտրամագնիսական ճառագայթում է։ γ ճառագայթումը համարյա չի փոխազդում միջավայրի հետ և հեշտությամբ անցնում է նյութերի միջով։

8. Ինչո՞վ է պայմանավորված ճառացայթաակտիվության ազդեցությունը օրգանիզմի վրա:

Ճառագայթումները վնասում են օրգանիզմների բջիջները և խախտում դրանց բնականոն գործունեությունը։

9. Ի՞նչ է ճառագայթման կլանված բաժնեչափը և ի՞նչ միավորով է չափվում այն:

Ճառագայթման կլանված բաժնեչափը ճառագայթման կլանված էներգիայի հարաբերությունն է ճառագայթահարված նյութի զանգվածին։
D = E/m
ՄՀ-ում ճառագայթման կլանված բաժնեչափը չափվում է գրեյներով՝ Գր։
1 Գր = 1 Ջ/կգ

10. Ի՞նչ է ճառագայթման բնական ֆոնը:

Ճառագայթման բնական ֆոնը տիեզերական ճառագայթներն ու շրջակա միջավայրի ճառագայթակտիվությունն է։ Ճառագայթման բնական ֆոնի պատճառով մեկ մարդուն բաժին ընկնող ճառագայթման տարկան բաժնեչափը 2 * 10^-3 Գր։

11. Ճառագայթման ո՞ր բաժնեչափն է մահացու մարդու համար:

Մարդու համար մահացու է 3:5 Գր ճառագայթման բաժնեչափը։

12. Մարդու ո՞ր օրգանհամակարգերն են հատկապես խոցելի ճառագայթահարման նկատմամբ:

Կարմիր ողնուղեղ, արյունաստեղծ համակարգ։

13. Ի՞նչ օգտակար ազդեցություն ունի փոքր բաժնեչափով ճառագայթահարումը:

Փոքր բաժնեչափով ճառագայթահարումը կարող է նպաստել որոշ հիվանդությունների բուժմանը։

14. Ինչպիսի՞ն են ատոմների և միջուկների բնութագրական չափերը:

Ատոմի բնութագրական չապը 10⁻¹⁰ մ, իսկ միջուկինը՝ 10⁻¹⁵ մ։ Բայց ատոմի զանգվածը գործնակաում հաշվում են հենց միջուկի զանգվածով, որովհետև էլեկտրոնների զանգվածը չնչին է։

15. Ի՞նչ կառուցվածք ունի միջուկը:

Ատոմի միջուկը կազմված է պրոտոններից և նեյտրոններից։

16. Նշել պրոտոնի և նեյտրոնի բնութագրերը:

Պրոտոնները դրական լիցքավորված մասնիկներ են։ Նեյտրոնները լիցք չունեն։ Պրոտոնների զանգվածը 1836 անգամ է մեծ էլեկտրոնի զանգվածից, իսկ նեյտրոննների զնագավծը՝ 1839 անգամ։ Պրոտոնների թիվը միջուկում նշանակում են Z տառով, իսկ նեյտրոններինը՝ N-ով։

17. Որքա՞ն է միջուկում պրոտոնների թիվը:

18. Ո՞ր մեծությունն են անվանում միջուկի զանգվածային թիվ:

Միջուկի զանգվածային թիվը միջուկի պրոտոնների և ներյտրոնների թվերի գումարն է։ Միջուկի զանգվածային թիվը նշանակում են A տառով։
A = Z + N

19. Որքա՞ն է միջուկում նեյտրոնների թիվը:

Միջուկում նեյտրոնների թիվը հավասար է միջուկի զանգվածային թվի և պրոտոնների թվի տարբերությանը։
N = A – Z

20. Ի՞նչ է մեկ զ.ա.մ.-ը:

Զ.ա.մ.-ը զանգվածի ատոմային միավորն է, որով արտահայտում են պրոտոնների և նեյտրոնների զանգվածները։ 1 զ.ա.մ.-ը ածխածնի -12 իզոտոպի զանգվածի 1/12 մասն է։ Այն համարժեք է 1,66057 * 10⁻²⁷ կգ

21. Օգտվելով Մենդելեեվի քիմիական տարրերի աղյուսակից՝ որոշել ոսկու ատոմի զանգվածը՝ կիլոգրամներով։

197 * 1,66 * 10⁻²⁷ = 327

22. Ի՞նչ է իզոտոպը: Ջրածնի ի՞նչ իզոտոպներ գիտեք:

Իզոտոպները այն քիմիական տարրերն են, որոնք ունեն նույն թվով պրոտոններ, բայց տարբեր ատոմային զանգվածներ, այսինքն՝ տարբեր քանակի ներյտրոններ։

Ջրածնի իզոտոպներ են՝ դեյտերիումը, որի միջուկն ունի 1 պրոտոն և 2 նեյտրոն, տրիտիումը, որի միջուկն ունի 1 պրոտոն և 3 նեյտրոն։

Ոսպնյակներ: Ոսպնյակի բնութագրերը: Օպտիկական ուժ

Լույսի անդրադարձման և բեկման երևույթները օգտագործվում են լուսային ճառագայթների տարածման ուղղությունը փոխելու նպատակով՝ տարբեր օպտիկական սարքերում, ինչպիսիք են մանրադիտակը, աստղադիտակը, խոշորացույցը, լուսանկարչական ապարատը և այլն: 

 Այդ բոլոր սարքերում լուսափնջի կառավարումը իրականացվում է նրանց կառուցվածքի ամենակարևոր մասի՝ ոսպնյակի միջոցով:  

Ոսպնյակ է կոչվում թափանցիկ, սովորաբար ապակե մարմինը, որը երկու կողմից սահմանափակված է գնդային մակերևույթներով: 

Ինչպես երևում է նկարից, ոսպնյակը սահմանափակված է R1, R2 շառավիղներով և C1, C2 կենտրոններով գնդային մակերևույթներով: Ըստ իրենց ձևի՝ ոսպնյակները լինում են ուռուցիկ և գոգավոր:Ուռուցիկ են այն ոսպնյակները, որոնց միջին մասն ավելի հաստ է, քան եզրերը:Լինում են երկուռուցիկ (ա), հարթուռուցիկ (բ), գոգավոր-ուռուցիկ (գ) ոսպնյակներ: 

Գոգավոր են այն ոսպնյակները, որոնց միջին մասն ավերի բարակ է, քան եզրերը:Նրանք նույնպես լինում են 3 տեսակի. երկգոգավոր (ա),հարթ-գոգավոր (բ), գոգավոր-ուռուցիկ (գ): 

 Ըստ իրենց չափերի՝ ոսպնյակները լինում են բարակ և ոչ բարակ:Բարակ են այն ոսպնյակները, որոնց միջին մասը (հաստությունը) զգալիորեն փոքր է նրանց սահմանափակող գնդային մակերևույթների շառավիղներից՝ d≪R1,R2Այստեղ d-ն ոսպնյակի հաստությունն է, R1,R2-ը՝ գնդոլորտների շառավիղները: Բարակ ոսպնյակների պայմանական նշաններն են՝ 

 Կառուցման խնդիրներում հիմնականում ոսպնյակները ներկայացվում են այս պայմանական նշաններով: Ոսպնյակի բնութագրերն են.1. Գլխավոր օպտիկական առանցքըՈսպնյակը պարփակող գնդային մակերևույթների C1,C2 կենտրոնները միացնող ուղիղը կոչվում է գլխավոր օպտիկական առանցք:Այդ առանցքով ուղղված լուսային ճառագայթները ոսպնյակով անցնելիս չեն բեկվում և իրենց ուղղությունը չեն փոխում: 2. Օպտիկական կենտրոնըԲարակ ոսպնյակի և գլխավոր օպտիկական առանցքի հատման Օ կետը կոչվում է ոսպնյակի օպտիկական կենտրոն:Ոսպնյակի օպտիկական կենտրոնով անցնող ճառագայթը իր ուղղությունը չի փոխում: 

3. Օպտիկական առանցքըՈսպնյակի Օ օպտիկական կենտրոնով անցնող ցանկացած ուղիղ կոչվում է ոսպնյակի օպտիկական առանցք:Ոսպնյակն ունի 1 գլխավոր և բազմաթիվ երկրորդային օպտիկական առանցքներ: Եթե ուռուցիկ ոսպնյակի նյութի բեկման ցուցիչն ավելի մեծ է միջավայրի բեկման ցուցիչից, օրինակ եթե միջավայրն օդն է, իսկ ոսպնյակը ապակի, ապա ուռուցիկ ոսպնյակը հավաքող է:Ոսպնյակը հավաքող է, եթե նրա վրա ընկնող ճառագայթների փունջը ոսպնյակով անցնելուց հետո հավաքվում է մեկ կետում:

 Նույն պայմանի դեպքում գոգավոր ոսպնյակը ցրող է:Ոսպնյակը ցրող է, եթե նրա վրա ընկնող ճառագայթների փունջը ոսպնյակով անցնելուց հետո ցրվում է բոլոր ուղղություններով:

4. Գլխավոր կիզակետը  Ոսպնյակի կարևոր բնութագրերից է նրա կիզակետը:Fկետը, որում, ոսպնյակում բեկվելուց հետո, հավաքվում են գլխավոր օպտիկական առանցքին զուգահեռ ճառագայթները, եթե ոսպնյակը հավաքող է, կամ ճառագայթների մտովի շարունակությունները, եթե ոսպնյակը ցրող է, կոչվում է ոսպնյակի գլխավոր կիզակետ:

 Ցանկացած ոսպնյակ ունի երկու գլխավոր կիզակետ. ամեն կողմից մեկական, ոսպնյակի գլխավոր օպտիկական առանցքի վրա: ՈւշադրությունՀավաքող ոսպնյակի կիզակետերը իրական են, իսկ ցրողներինը՝ կեղծ:

 5. Կիզակետային հեռավորությունՈսպնյակի օպտիկական կենտրոնից` Oմինչև գլխավոր կիզակետ` F ընկած հեռավորությունը կոչվում է ոսպնյակի կիզակետային հեռավորություն:Կիզակետային հեռավորությունը նշանակվում է OF կամ F, և չափվում է մետրով: 

6. Կիզակետային հարթություն

Ոսպնյակի գլխավոր կիզակետով անցնող, գլխավոր օպտիկական առանցքին ուղղահայաց հարթությունը կոչվում է կիզակետային հարթություն, իսկ ուղղահայաց ուղիղը՝ կիզակետային ուղիղ:Եթե ոսպնյակը հավաքող է, ապա ճառագայթների կամայական զուգահեռ փունջ ոսպնյակով անցնելուց հետո հավաքվում է այդ ճառագայթներին զուգահեռ օպտիկական առանցքի և կիզակետային ուղղի հատման կետում: Եթե ոսպնյակը ցրող է, ապա նրանում բեկվելուց հետո, ճառագայթներին զուգահեռ օպտիկական առանցքի և կիզակետային ուղղի հատման կետում կհավաքվեն այդ ճառագայթների շարունակությունները: 

7. Օպտիկական ուժ

Կիզակետային հեռավորության հակադարձ մեծությունը կոչվում է ոսպնյակի օպտիկական ուժ և նշանակվում է Dտառով: D=1/F Ինչքան փոքր է ոսպնյակի կիզակետային հեռավորությունը, այնքան ավելի մեծ է նրա օպտիկական ուժը, այսինքն ՝ այնքան ավելի ուժեղ է այն բեկում ճառագայթները:Հավաքող ոսպնյակի օպտիկական ուժը դրական է՝ D≻0, իսկ ցրող ոսպնյակի օպտիկական ուժը բացասական է՝D≺0:Օպտիկական ուժի չափման միավորը 1 դիօպտրիան է: 1դպտր=1մ⁻¹

1 դպտր-ն1մ կիզակետային հեռավորությամբ ոսպնյակի օպտիկական ուժն է:Օպտիկական բազմաթիվ սարքեր կազմված են մի քանի ոսպնյակից:Իրար հպված մի քանի ոսպնյակներով համակարգի օպտիկական ուժը հավասար է այդ համակարգի ոսպնյակների օպտիկական ուժերի գումարին:

D=D1+D2, որտեղ D-ն համակարգի օպտիկական ուժն է, իսկ D₁-ը և D₂-ը առանձին ոսպնյակների օպտիկական ուժերն են: 

8. Խոշորացում Ոսպնյակի միջոցով ստացվող առարկայի պատկերը կարող է առարկայից ավելի մեծ կամ փոքր չափեր ունենալ: 

Ոսպնյակի խոշորացումը ցույց է տալիս, թե առարկայի պատկերի գծային չափերը առարկայի  չափերի որ մասն են կազմում:Խոշորացումը նշանակում են Гտառով:Առարկայի պատկերի և առարկայի գծային չափերի հարաբերությունը կոչվում է ոսպնյակի խոշորացում:

Γ=H/h, որտեղ H-ը առարկայի պատկերի բարձրությունն է, իսկ h-ը՝ առարկայինը:

Տնային առաջադրանք՝ Էջ 109 (1-8 հարցերին)

1. Ոսպնյակ է կոչվում երկու կողմից գնդային մակերևույթներով սահմանափակված թափանցիկ մարմինը։

2. O₁O₂ ուղիղը կոչվում է ոսպնյակի գլխավոր օպտիկական առանցք։

3. Ըստ իրենց ձևի՝ ոսպնյակները լինում են ուռուցիկ և գոգավոր:
Ուռուցիկ են այն ոսպնյակները, որոնց միջին մասն ավելի հաստ է, քան եզրերը: Լինում են երկուռուցիկ (ա), հարթուռուցիկ (բ), գոգավոր-ուռուցիկ (գ) ոսպնյակներ: 
Գոգավոր են այն ոսպնյակները, որոնց միջին մասն ավերի բարակ է, քան եզրերը:Նրանք նույնպես լինում են 3 տեսակի. երկգոգավոր (ա),հարթ-գոգավոր (բ), գոգավոր-ուռուցիկ (գ): 

4. Ըստ իրենց չափերի՝ ոսպնյակները լինում են բարակ և ոչ բարակ: Բարակ են այն ոսպնյակները, որոնց միջին մասը (հաստությունը) զգալիորեն փոքր է նրանց սահմանափակող գնդային մակերևույթների շառավիղներից՝ d≪R1,R2Այստեղ d-ն ոսպնյակի հաստությունն է, R1,R2-ը՝ գնդոլորտների շառավիղները:
Բարակ ոսպնյակի և գլխավոր օպտիկական առանցքի հատման Օ կետը կոչվում է ոսպնյակի օպտիկական կենտրոն:Ոսպնյակի օպտիկական կենտրոնով անցնող ճառագայթը իր ուղղությունը չի փոխում: 

1.Որոշեք ցրող ոսպնյակի օպտիկական ուժը, եթե նրա կեղծ կիզակետը գտնվում է ոսպնյակից 200 սմ հեռավորության վրա:  

D = 1/F
D = 1/200սմ

2. Ոսպնյակի օպտիկական ուժը 2 դպտր է: Ինչպիսի՞ ոսպնյակ է այն՝ հավաքող, թե՞ ցրող: Որքա՞ն է նրա կիզակետային հեռավորությունը:

F = 1/D = 1/2 = 0,5
Այդ ոսպնյակը հավաքող է

3.Ինչպիսի՞ն է ապակե երկգոգավոր ոսպնյակը:

 ցրող

իրական

կեղծ

հավաքող

4.Ինչպե՞ս է կոչվում այն կետը, որում ոսպնյակում բեկվելուց հետո հավաքվում են հավաքող ոսպնյակի գլխավոր օպտիկական առանցքին զուգահեռ ճառագայթները:

Այն կետը, որում ոսպնյակում բեկվելուց հետո հավաքվում են հավաքող ոսպնյակի գլխավոր օպտիկական առանցքին զուգահեռ ճառագայթները կոչվում է ոսպնյակի գլխավոր կիզակետ:

5. Առարկայի բարձրությունը 70 սմ է, իսկ նրա պատկերի բարձրությունը 52 սմ:
Որքա՞ն է ոսպնյակի գծային խոշորացումը:

Г = H/h = 52/70 = 0,74սմ

6.Որքա՞ն է 0.8 մետր բարձրությամբ առարկայի պատկերի բարձրությունը, եթե ոսպնյակի գծային խոշորացումը 2.5 է: Պատասխանը գրել տասնորդականի ճշտությամբ:

h = H/Г = 0,8/2,5 = 0,32

7.Առարկայի բարձրությունը 75 սմ է, իսկ նրա պատկերի բարձրությունը 56 սմ: Որքա՞ն է ոսպնյակի գծային խոշորացումը:

Г = H/h = 56/75 = 0,75

8. Որքա՞ն է 1,1 մետր բարձրությամբ առարկայի պատկերի բարձրությունը, եթե ոսպնյակի գծային խոշորացումը 3,5 է: Պատասխանը գրել տասնորդականի ճշտությամբ:

h = H/Г = 1,1/3,5 = 0,31

9.Առարկայի պատկերի բարձրությունը ցրող ոսպնյակում 53 սմ է, իսկ ոսպնյակի գծային խոշորացումը 0,6: Որքա՞ն է այդ առարկայի բարձրությունը:

h = H/Г = 53/0,6 = 88,3

Լույս: Լույսի տարածումը համասեռ միջավայրում: Լույս:

Լույսը շատ կարևոր դեր է կատարում մարդու կյանքում:

Լույսի շնորհիվ մենք կարողանում ենք ճանաչել մեզ շրջապատող աշխարհը:

Լույսն է, որ Արեգակից Երկիր հասնելով մեր մոլորակի վրա կյանքի գոյության համար անհրաժեշտ պայմանններ է ստեղծում:

Իսկ ի՞նչ է լույսը:

Լույսի բնույթի վերաբերյալ առաջին գիտական տեսությունը ստեղծել է Իսահակ Նյուտոնը 17-րդ դարում:

Ըստ Նյուտոնի.

Լույսը կազմված է փոքրիկ մասնիկներից՝ կորպուսկուլներից, որոնք լուսատու մարմինը առաքում է բոլոր ուղղություններով՝ ճառագայթների երկայնքով:

Գրեթե միաժամանակ, հոլանդացի գիտնական Քրիստիան Հյուգենսը առաջարկել է լույսի ալիքային տեսությունը:

Ըստ Հյուգենսի.

Լույսը առաձգական ալիք է՝ լույսի աղբյուրից հեռացող համակենտրոն գնդոլորտների տեսքով:

Վակումում լույսի տարածումը հերքեց լույսի՝ առաձգական ալիք լինելը: Սակայն 19-րդ դարի երկրորդ կեսին, էլեկտրամագնիսական ալիքների փորձնական ստացումը, լույսի և էլետրամագնիսական ալիքների արագության համընկնելը, թույլ տվեց Մաքսվելին և Հերցին իրենց աշխատություններում հաստատել լույսի ալիքային բնույթը և լույսը նույնացնել էլետրամագնիսական ալիքի հետ:

Լույս կամ տեսանելի ճառագայթում են անվանում 400−800ՏՀց (1ՏՀց=1012 Հց) հաճախության էլեկտրամագնիսական ալիքները, որոնք մարդու մոտ կարող են առաջացնել տեսողական զգայություններ:

Տարբեր հաճախությունների ճառագայթումները մարդու մոտ տարբեր գույների զգայություններ են առաջացնում՝ սկսած կարմիրից՝ 400−480 ՏՀց, մինչև մանուշակագույն՝ 670−800ՏՀց:

Հետագայում Ալբերտ Այնշտայնը՝ ֆոտոէֆեկտի երևույթը բացատրելիս, նորից անդրադարձավ լույսի մասնիկային բնույթին և ցույց տվեց, որ

ճառագայթելիս և կլանվելիս, լույսը իրենից ներկայացնում է լուսային մասնիկների՝ ֆոտոնների հոսք:

Այսպիսով լույսն ունի հատկությունների երկակիություն:

Սակայն անկախ այն բանից, թե ինչ բնույթ ունի լույսը՝ մասնիկների հոսք է, թե էլեկտրամագնիսական ալիք, այն ներկայացվում է որպես ճառագայթներ, որոնք սկսվում են լուսատու մարմնից և տարածվում բոլոր ուղղություններով՝ ցույց տալով լուսային էներգիայի տարածման ուղղությունը:

Տեսանելի տիրույթում ճառագայթող մարմնին անվանում են լույսի աղբյուր:

Եթե լույսի աղբյուրի չափերը շատ փոքր են մինչև լուսավորվող մարմին ընկած հեռավորության համեմատ, ապա այն անվանում են լույսի կետային աղբյուր: 

Լույսի աղբյուրները բաժանվում են նաև բնական և արհեստական աղբյուրների:

Լույսի բնական աղբյուրներն են՝ Արեգակը, աստղերը, կայծակը, լուսատիտիկը և այլն:

Լույսի արհեստական աղբյուրներն են՝ ջերմային աղբյուրները (շիկացման լամպ, գազայրիչի բոց, մոմի լույս և այլն) և ոչ ջերմային աղբյուրները (ցերեկային լույսի լամպ, լուսադիոդ, լազեր, հեռուստացույցի կամ համակարգչի էկրան):

Լույսի աղբյուր կարող են լինել ոչ միայն լուսատու մարմինները, այլև այն մարմինները, որոնք անրադարձնում են իրենց վրա ընկած լույսը բոլոր ուղղություններով, դարռնալով տեսանելի:

Այդպիսի աղբյուրներ են՝ Լուսինը, մոլորակները և մեր շուրջը գտնվող բոլոր տեսանելի առարկաները:

Լույսի տարածումը համասեռ միջավայրում:

Ֆիզիկայի այն բաժինը, որն ուսումնասիրում է լույսի հետ կապված երևույթները, կոչվում է օպտիկա:

Օպտիկայի այն բաժինը, որն ուսումնասիրում է լուսային ճառագայթների տարածման օրինաչափությունները՝ հաշվի չառնելոով նրանց ալիքային հատկությունները, կոչվում է երկրաչափական օպտիկա: 

Երկրաչափական օպտիկայի օրենքներից մի քանիսը հայտնագործվել է լույսի բնույթը պարզելուց շատ առաջ:

Այդպիսի օրենքներից է՝ լույսի ուղղագիծ տարածման օրենքը, որը ձևակերպել է հույն գիտնական Էվկլիդեսը՝ մ. թ. ա. երրորդ դարում:

Համասեռ, թափանցիկ միջավայրում լույսն ուղղագիծ է տարածվում:

Դրանում կարելի է համոզվել փորձերի օգնությամբ, որոնք հարմար է կատարել լազերային ցուցափայտի արձակած ճառագայթով: Այս կերպ կարող ենք տեսնել, որ ապակե անոթի մեջ լցված ջրում՝ համասեռ, թափանցիկ միջավայրում, լազերային ճառագայթը տարածվում է ուղիղ գծով:

Լույսի ուղղագիծ տարածման հետևանք են հստակ ստվերները, որոնք ընկնում են անթափանց մարմիններից, երբ դրանք լուսավորվում են լույսի կետային աղբյուրից:

Օրինակ՝ եթե կետային լույսի աղբյուրի և էկրանի միջև անթափանց գունդ տեղադրենք, ապա էկրանի վրա մուգ շրջանի տեսքով ստվեր կհայտնվի:

Ստվերն այն տեղն է, որտեղ չի ընկնում լույսի աղբյուրի լույսը:

Եթե լույսի կետային աղբյուրի փոխարեն օգտագործվի ավելի մեծ չափեր ունեցող աղբյուր՝ լամպ, ապա հստակ ստվերի փոխարեն լուսավորված ֆոնին կստանանք ստվեր և կիսաստվեր:

Դա ոչ միայն չի հակասում, այլ, ևս մեկ անգամ հաստատում է լույսի ուղղագիծ տարածման օրենքը:

Այն մասում, որտեղ լույս չի ընկնում լամպի և ոչ մի կետից, լիակատար ստվեր է, իսկ այն տիրույթում, որտեղ լույսը միայն որոշ կետերից է ընկնում՝ առաջանում է կիսաստվեր:

Հսկայական չափերի ստվեր և կիսաստվեր գոյանում են Արևի և Լուսնի խավարումների ժամանակ:

Արևի խավարումն առաջանում այն դեպքում, երբ Լուսինը՝ Երկրի շուրջը իր պտույտի ժամանակ, ամբողջովին կամ մասնակիորեն ծածկում է Արեգակը:

Իսկ, երբ Լուսինն է հայտնվում Երկրագնդի առաջացրած ստվերի կոնի մեջ, ապա տեղի ունենում Լուսնի խավարում:

Լուսնի խավարումների ուսումնասիրությունը հնարավորություն է տվել Արիստոտելին՝ մ. թ. ա. չորրորդ դարում, եզրակացնել, որ Երկիրը գնդաձև է, ինչի վկայությունը Լուսնի վրա Երկրագնդի ստվերի շրջանաձև լինելն է: 

Առաջադրանքներ

1. Արևոտ օրը 4.5 մ բարձրություն ունեցող խնձորենին գցում է 0.75 մ երկարությամբ ստվեր, իսկ լորենին՝ 4 մ երկարությամբ ստվեր:

Ինչի՞ է հավասար լորենու բարձրությունը:

Պատասխանը գրել մետրերով՝ տասնորդական թվի ճշտությամբ:

h₁ / h₂ = l₁/l₂
h₁ / 4,5 = 4 / 0,75
h₁ = 4 / 0,75 * 4,5 = 24մ

2. Ուղղաձիգ դրված քառորդ մետրանոց քանոնի ստվերի երկարությունը 0.45 մ է: Դրա օգնությամբ որոշեք հուշարձանի բարձրությունը, եթե վերջինիս ստվերի երկարությունը 4.8 մ է:

h₁ / h₂ = l₁/l₂
1/4մ / h₂ = 0,45 / 4,8

h₂ = 0,45 / 4,8 * 1/4 = 15/64

Պատասխանը գրել տասնորդականի ճշտությամբ:

3.Հոր հասակը 50 սմ-ով ավելի է դստեր հասակից: Նրանց ստվերների երկարությունների տարբերությունը 65 սմ է: Որքա՞ն է աղջկա հասակը, եթե նրա ստվերի երկարությունը 150 սմ է: Պատասխանը ներկայացնել սմ-ով, ամբողջ թվի ճշտությամբ:

Ուսումնական նախագիծ` «Մագնիսական դաշտի ազդեցությունը կենդանի օրգանիզմների վրա»

Տևողությունը` 13.02-28.02

Մասնակիցներ՝ Ավագ դպրոցի 9-12 րդ դասարանի սովորողներ

Նպատակը`

Իմանալ, թե ինչպես է մագնիսական դաշտը ազդում Երկրի կենսաբանական օբյեկտների վրա

Սովորել աշխատել տեղեկատվության հետ

Բացահայտել մագնիսական դաշտերի հատկությունները և վերլուծել ազդեցությունը կենդանի օրգանիզմների վրա

Խնդիրները`

Ուսումնասիրել մագնիսական դաշտերի ազդեցությունը բուսական և կենդանական օրգանիզմների վրա

Ուսումնասիրել մագնիսական դաշտի ազդեցության աստիճանը մարդու առողջության վրա

Բացահայտել մագնիսական դաշտերի դրական և բացասական կողմերը

Գտնել արդյունավետ միջոց՝ լուծելու մագնիսական դաշտերի ազդեցության խնդիրը

__________________________________________________________

Պարզվում է, որ մագնիսական դաշտերը շատ կարևոր դեր են խաղում։ Ֆիզիկան մեզ սովորեցրել է, որ նյութը և էներգիան փոխարինելի են էներգիայի հետ՝ հաշվի առնելով մեր իրականության մեծ մասը: Այս հասկացությունը վերաբերում է նաև մարդու մարմնին: Մենք առաջին հերթին եռանդուն էակներ ենք, և երկրորդ հերթին՝ ֆիզիկական։ Եվ մենք՝ որպես եռանդուն էակներ, կարող ենք մեծապես բարելավել էներգիայի մեր փորձը: Մեր մարմինները ստեղծում են մագնիսական դաշտեր, որոնք հոսում են մեր շուրջը և միջով: Մեզ վրա ազդում են նաև երկիր մոլորակից առաջացող մագնիսական դաշտերը: Պարզվում է, որ մենք կարող ենք օգտագործել մագնիսական դաշտերը, որպեսզի ուժեղացնենք էներգիայի մեր փորձը: Մագնիսական դաշտերը ստեղծվում են էլեկտրական լիցքի շարժման արդյունքում, և մեր մարմնում կա լիցքի հոսք: Եվ դրա արդյունքում ստեղծվում են մագնիսական դաշտեր։ Օրինակ, լիցքավորված սպիտակուցները անընդհատ շարժվում են մեր ողնաշարի սյունակի երկայնքով՝ արյունաուղեղային պատնեշի ներսում՝ ստեղծելով մագնիսական դաշտ մեր մարմնի հիմնական առանցքի երկայնքով: Մեր գերիշխող մագնիսական դաշտը բխում է մեր սրտերից: Սրտի էլեկտրական իմպուլսը առաջանում է բջջային թաղանթների միջով լիցքավորված շարժումից, որը ստեղծում է ուժեղ էլեկտրական հոսանք, որը տարածվում է սրտի մկանների միջով՝ ազդանշան տալով մկաններին կծկվելու մասին: Ընթացքում առաջանում է մեր ամենահզոր մագնիսական դաշտը: Ձեր համակցված մագնիսական դաշտը, ձեր էներգետիկ աուրան կարող են չափվել ավելի քան 15 ոտնաչափ տարածության մեջ, որը շրջապատում է ձեզ, ձեր դաշտը հատվում է և ազդում ձեր շուրջը եղած ամեն ինչի վրա: Օրինակ, երբ դու մոտ ես ինչ-որ մեկի հետ, քո ոլորտն ուղղակիորեն շփվում և համակցվում է նրանց հետ՝ ձևավորելով քո դինամիկան այդ անձի հետ: Ձեր դաշտը նույնպես փոխազդում և համակցվում է երկրային դաշտի հետ: Երկրի մագնիսական դաշտի չափերը 0,3-0,6 գաուս է հասարակածում՝ ընդդեմ հյուսիսային կամ հարավային բևեռի: Մոլորակի միջուկը հեղուկ է և պարունակում է ազատ հոսող էլեկտրոնների առատություն, որոնք ձևավորում են հոսող հոսանք՝ ի պատասխան արևի պուլսացիոն մագնիսական դաշտերի։ Մեր մթնոլորտի ամենաարտաքին շերտը, որը գտնվում է 600+ մղոն բարձրության վրա, հայտնի է որպես մագնիտոսֆերա: Այս շերտը շեղում է եկող արևային քամիները արևից, որոնք բեռնված են լիցքավորված մասնիկներով: Դրանք գալիս են միջինը 10 վայրկյանը մեկ՝ առաջացնելով ազատ հոսող լիցքի շարժում մեր մոլորակի միջուկում՝ առաջացնելով այդ մագնիսական դաշտը: Հետաքրքիր է, որ այս կանոնավոր իմպուլսացիաները 10 վայրկյանը մեկ անգամ ենթադրվում է, որ ուղղորդում են մեր հանգիստ շնչառության արագությունը: Երբ մենք լիովին հանգստանում ենք, ինչպես մեդիտատիվ վիճակում, մենք հակված ենք շնչել յուրաքանչյուր 10 վայրկյանը մեկ՝ համապատասխանելով արևային քամու փլուզման արագությանը մագնիտոսֆերայում: Այս բիոռիթմը մենք անվանում ենք ներխուժում, դա ապշեցուցիչ է։ Մի բան հաստատ է, որ մագնիսական դաշտերը մեր մի մասն են և կարող են ազդել մեզ վրա հզոր ձևերով: Այս ամենը հարց է առաջացնում. Կարո՞ղ ենք մենք ստեղծել մագնիսական դաշտեր, որոնք օգտակար կլինեն մեզ համար: Nikon USA-ն ընկերություն է, որը մշակում է ապրանքներ, որոնք ստեղծում են մագնիսական դաշտեր, որոնք, հուսով ենք, բուժիչ են: Եվ ահա, թե ինչպե՞ս են մագնիսական դաշտերը ազդում մեր օրգանիզմի վրա։

Ֆիզիկա (էլեկտրամագնիսական երևույթներ)

Մագնիսական դաշտ,էլեկտրամագնիսներ,հաստատուն մագնիսներ,երկրի մագնիսական դաշտ

Տարբերակ 1

1. Դադարի վիճակում գտնվող լիցքավորված մարմնի շուրջը գոյություն ունի․․․ միայն էլեկտրական դաշտ։
2. Ուղիղ հոսանքի մագնիսական դաշտում ինչպե՞ս է դասավորվում երկաթի խարտվածքը։Հաղորդիչն ընդկրկող փակ կորերով։
3. Մագնիսը ո՞ր մետաղին է ուժեղ ձգում։Նիկել
4. Երբ մագնիսական սլաքին մոտեցրին հաստատուն մագնիսի բևեռներից մեկը,սլաքի հարավային բևեռը վանվեց։Մագնիսի ո՞ր բևեռումն են մոտեցրել սլաքին։Հարավային
5. Պողպատե մագնիսը մեջտեղից կտրում ենք այն բաժանելով երկու կտորների։ Կտրվածքի Ա և Բ ծայրերը օժտված կլինե՞ն մագնիսական հատկություններով…… Ա ծայրը կլինի մագնիսի հյուսիսային բևեռը, իսկ Բ֊ն հարավային։
6. Երկու մագնիսների նույնանուն բևեռներին մոտեցվում են գնդասեղներ։ Ինչպե՞ս կդասավորվեն գնդասեղները, եթե նրանց բաց թողնենք․․․․․գնդասեղները իրար կվանեն։
7. Ինչպե՞ս են ուղղված մագնիսական գծերը պայտաձև մագնիսի բևեռների միջև (մագնիսական սլաքի սև ծայրը նրա հյուսիսային բևեռն է).Բ-ից Ա
8. Նկար 95-ու պատկերված է երկու բևեռների միջև մագնիսական դաշտի ուժագծերի տեսք։ Այդ դաշտը ստեղծվել է նույնանո՞ւն, թե՝ տարանուն բևեռների միջև․․․․․․․ տարանուն
9. Մագնիսների ո՞ր բևեռներն են պատկերված նկար 96-ում․ Ա-ն հյուսիսային Բ-ն հարավային
10. Հյուսիսային մագնիսական բևեռը դասավորված է աշխարհագրական … բևեռի մոտ, իսկ հարավային՝ … մոտ: Հարավային, Հյուսիսային

Էլեկտրական երևույթներ.Թեմայի ամփոփում.

1)Ի՞նչ է էլեկտրական լիցքը

Էլեկտրական լիցքը սկալյար ֆիզիկական մեծություն է։ Բնութագրում է մարմնի՝ էլեկտրամագնիսական փոխազդեցությանը մասնակցելու և էլեկտրամագնիսական դաշտի աղբյուր լինելու հատկությունը։ Էլեկտրական լիցքի հասկացությունն առաջին անգամ կիրառվել է 1785 թ. Կուլոնի օրենքում։

2)Քանի՞ տեսակի էլեկտրական լիցք գիտեք և ինչպե՞ս են դրանք փոխազդում:

Լիցքը ունի երկու տեսակ բացասական լիցք և դրական լիցք:Նույն նշան ունեցող լիցքերը իրար հետ փոխազդում են վանողության ուժով:

3)Ձևակերպել ատոմի կառուցվածքը

Ատոմը, քիմիական տարրի հատկություններ ունեցող փոքրագույն մասնիկ է։ Ցանկացած պինդ մարմին, հեղուկ, գազ կամ պլազմա կազմված է չեզոք կամ իոնացված ատոմներից։ Ատոմները շատ փոքր են. սովորաբար մոտ 100 պիկոմետր (մեկ մետրի տասը միլիարդերորդը)։ Ցանկացած ատոմ կազմված է մեկ միջուկից և մեկ կամ ավելի էլեկտրոններից։ Միջուկը կառուցված է մեկ կամ ավել պրոտոններից և սովորաբար գրեթե նույն քանակությամբ նեյտրոններից։ Պրոտոններն ու նեյտրոնները կոչվում են նուկլոնները։ Ատոմի զանգվածի ավելի քան 99.94%-ը միջուկն է։ Պրոտոններն ունեն դրական, էլեկտրոնները՝ բացասական, իսկ նեյտրոնները՝ չեզոք էլեկտրական լիցք։ Եթե ատոմում էլեկտրոնների և պրոտոնների թիվը հավասար է, ուրեմն այն էլեկտրականապես չեզոք է։ Եթե ատոմում պրոտոնների համեմատ կան ավել կամ պակաս էլեկտրոններ, ուրեմն այն համապատասխանաբար բացասական կամ դրական լիցք ունի և կոչվում է իոն։

4)Ի՞նչ է էլեկտրական դաշտը

էլեկտրամագնիսական դաշտի երկու բաղադրիչներից մեկը էլեկտրական դաշտն է։

Այն տարածությունը, որտեղ գործում են էլեկտրական ուժերը, կոչվում են էլեկտրական դաշտ: Վեկտորական դաշտ է, առաջանում է լիցքավորված մարմինների կամ մասնիկների շուրջ, ինչպես նաև մագնիսական դաշտի փոփոխության ժամանակ։ Անմիջականորեն չի դիտվում, սակայն հնարավոր է հայտնաբերել լիցքավորված մարմինների վրա իր թողած ազդեցության միջոցով։

Էլեկտրական դաշտը քանակապես բնութագրվում է իր ուժային բնութագիրով՝ էլեկտրական դաշտի լարվածությամբ, որը վեկտորական ֆիզիկական մեծություն է, հավասար է տարածության տվյալ կետում տեղադրված փորձնական լիքցի վրա ազդող ուժի հարաբերությանը, այդ լիցքի մեծությանը։ Էլեկտրական դաշտի լարվածության վեկտորը տարածության յուրաքանչյուր կետում համընկնում է դրական փորձնական լիցքի վրա ազդող ուժի ուղղության հետ։

5)Ի՞նչ է էլեկտրական հոսանքը

Լիցքավորված մասնիկների ուղղորդված շարժումն անվանում են էլեկտրական հոսանք:

6)Ո՞ր մեծությունն են անվանում հոսանքի ուժ

Էլեկտրական հոսանքը լիցքավորված մասնիկների ուղղորդված շարժում է, որն առաջանում է, երբ էլեկտրական դաշտի կողմից նրանց վրա ուժ է ազդում և հետևաբար աշխատանք է կատարվում:

Հոսանքի աշխատանքը համեմատական է տեղափոխված լիցքի քանակին՝ q-ին, հետևաբար նրա հարաբերությունը այդ լիցքի քանակին հաստատուն մեծություն է և կարող է բնութագրել էլեկտրական դաշտը հաղորդչի ներսում: Այդ ֆիզիկական մեծությունը կոչվում է լարում և նշանակվում է U տառով:

7)Ո՞ր մեծությունն են անվանում էլեկտրական լարում

Լարումը  ցույց է տալիս տվյալ տեղամասով 1Կլ լիցք անցնելիս էլեկտրական դաշտի կատարած աշխատանքը:

Լարումը սկալյար ֆիզիկական մեծություն է, որը հավասար է դաշտի կատարած աշխատանքի  հարաբերությանը հաղորդչով տեղափոխված լիցքի քանակին:Էլեկտրական լարման միավորը կոչվում է վոլտ (Վ) հոսանքի առաջին աղբյուր ստեղծող Ա. Վոլտայի պատվին:

8)Ո՞ր մեծությունն են անվանում էլեկտրական դիմադրություն

Էլեկտրական հոսանքի նկատմամբ հաղորդչի հակազդեցությունը բնութագրող ֆիզիկական մեծությունը կոչվում է հաղորդչի էլեկտրական դիմադրություն և նշանակվում R տառով:

R=U/I

9)Ձևակերպել Օհմի Օրենքը

Օհմի օրենքը, էլեկտրական շղթայի հիմնական օրենքներից մեկն է: Հոսանքի մեծությունը ուղիղ համեմատական է  հաղորդչի լարմանը  և հակադարձ համեմատական է նրա դիմադրությանը:                            

 I=U/R

Հաստատուն  հոսանքի  շղթայում  հաղորդչի  ծայրերում  եղած  պոտենցիալների  տարբերության  և հաղորդչով  անցնող   հոսանքի մեծության միջև  գոյություն ունի  ուղիղ համեմատական  կախում:

U=IR

10)Ձևակերպել Ջոուլ-Լենցի օրենքը

Հոսանքակիր հաղորդչում անջատվող ջերմաքանակը հավասար է հոսանքի ուժի քառակուսու, հաղորդչի դիմադրության և հոսանքի անցնման ժամանակի արտադրյալին:

Թեմատիկ աշխատանք

Էլեկտրականություն

16․ Լիցքավորված մարմինների փոխազդեցությունը

Էլեկտրացույց

Էլեկտրադաշտ

Տարբերակ 1

1․ Ապակին մետաքսով շփելիս լիցքավորվում է․

Դրական լիցքով։

2․ Եթե էլետրականացված մարմինը վանվում է բրդով շփած էբոնիտե ձողից, ապա այն լիցքավորված է․

Բացասական լիցքով։

Երեք զույգ գնդիկներ կախված են թելերից (նկ․ 17): Որ զույգի թելերը․

3․ Լիցքավորված չեն – Երրորդ

4․ Ունեն տարարուն լիցքեր – Երկրորդ

5․ Ունեն նույնանուն լիցքեր – Առաջին

6․ Երկու էլեկտրացույց, որոնցից մեկը լիցքավորված է, միացված են ձողով (նկ. 18)։ Ի՞նչ նյութերից է պատրաստված ձողը։

Պատրաստված է ապակուց։

7․ Լիցքավորված գլանը նու՞յն ուժով է ազդում 1 և 2 միատեսակ լիցքավորված մարմինների վրա։

Առաջինի վրա ավելի մեծ ուժով է ազդում։

Տարբերակ 2

1․ Եթե ռետինը շփենք բրդով և այն հպենք մեկ այլ մարմնի, ապա այդ մարմինը կլիցքավորվի․

Դրական լիցքով

2․ Մետաքսով շփած Ա ապակե ձողին մոտեցնում են Բ ձողը, և Ա ձողը շարժվում է նկարում սլաքով ցույց տրված ուղղությամբ։ Ինչ լիցք ունի Բ ձողը։

Բացասական լիցք

3․ Ինչ լիցք ունի էլեկտրականացած ձողիկին մոտեցված գնդիկը։

Դրական

4․ Ինչ լիցք ունի պարկուճին մոտեցված էլեկտրականացած ձողիկը։

Բացասական

17․ ԱՏՈՄԻ ԿԱՌՈՒՑՎԱԾՔԸ

Տարբերակ 1

Ո՞րն է ճիշտը։

1․ Ատոմի կենտրոնում գտնվում է․

Միջուկը

2․ Միջուկի շուրջը պտտվում են։

Էլեկտրոնները

3․ Միջուկը բաղկացած է։

Պրոտոններից և նեյտրոններից

4․ Պրոտոնները ունեն ․․․ լիցք, իսկ նեյտրոնները ․․․։

Դրական լիցք ․․․ լիցք չունեն

5․ Էլեկտրոն կորցրած կամ ստացած ատոմը կոչվում է։

Իոն

6․ Հելիումի ատոմը մեկ էլեկտրոն կորցնելուց հետո։

Կվերածվի դրական իոնի

7․ Նատրիումի ատոմի միջուկի կազմում 23 մասնիկ կա։ Դրանցից 12-ը նեյտրոն է։ Քանի՞ պրոտոն կա միջուկում։ Քանի՞ էլեկտրոն կա ատոմում, եթե այն էլեկտրաչեզոք է։

11 պրոտոն և 11 էլեկտրոն

Տարբերակ 2

6․ Պրոտոնի լիցքը ․․․ էլեկտրոնի լիցքից։

Մեծ է

7․ Նկար 31 – ի վրա պատկերված է լիթիումի ատոմը։ Լիցքավորվա՞ծ է արդյոք այդ ատոմը։

Ատոմը լիցքավորված է բացասական լիցքով

8․ Երկաթի ատոմից պոկվեց մեկ էլեկտրոն։ Դրա հետևանքով լիցքավորվու՞մ է ատոմը։

Ատոմը դառնում է դրական իոն։

9․ Բրոմի ատոմի միջուկի կազմում կա 11 մասնիկ։ Նրանցից վեցը նեյտրոն է։ Քանի՞ պրոտոն կա միջուկում։ Քանի՞ էլեկտրոն ունի բրոմի ատոմը չեզոք վիճակում։

5 էլեկտրոն և 5 պրոտոն։

18․ ՄԱՐՄԻՆՆԵՐԻ ԷԼԵԿՏՐԱԿԱՆԱՑՄԱՆ ԲԱՑԱՏՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

Տարբերակ 1

1․ Մարմինը լիցքավորված է բացասական լիցքով այն դեպքում, երբ նրա դրական լիցքերի գումարը․

Փոքր է բացասական լիցքերի գումարից

2․ Մետաքսով շփելիս ապակին լիցքավորվում է ․․․․․, իսկ մետաքսը ՝ ․

Դրական ․․․․ բացասական

3․ Ի՞նչ տեղի կունենա, եթե դրական լիցքավորված ձողը հպենք բացասական բացասական լիցքավորված մարմնին։

Էլեկտրոնների մի մասը մարմնից կանցնի ձողին

4․ Նկար 34-ում պատկերված են երեք զույգ գնդիկներ։ Ընտրեք այն զույգը, որի գնդիկմերը հպելիս էլեկտրոնները ա գնդիկից կանցնեն բ։

Երկրորդ զույգը ճիշտ պատասխանն է

5․ Այն նյութերը, որոնցում լիցքերը կարող են տեղափոխվել, կոչվում են ․․․ ՝ Այդ նյութերը ․․․․ ազատ էլեկտրոններ։

Պատասխան ՝ հաղորդիչներ ․․․․ պարունակում են ազատ էլեկտրոններ

6․ Թվարկած նյութերից որո՞նք են հաղորդիչներ։ (պատասխանները նշել եմ հաստ տառերով)

1; ռետին 2; պղինձ 3; պլաստմասսա 4; պողպատ

7․ Թվարկած նյութերից որո՞նք են անհաղորդիչներ։ (պատասխանները նշել եմ հաստ տառերով)

1; ռետին 2; պղինձ 3; պլաստմասսա4; պողպատ

8․ Ա և Գ լիցքավորված մարմինների միջև տեղադրված է չլիցքավորված Բ մարմինը։ Կլիցքավորվի՞ Բ մարմինը, եթե այն միացնենք լիցքավորված մարմինների հետ ապակե և պողպատե ձողերով։

Կլիցքավորվի դրական և բացասական լիցքով

Տարբերակ 2

3․ Էլեկտրականացման արդյունքում ապակու վրա առաջանում է էլեկտրոնների ․․․, իսկ մետաքսի վրա ՝ էլեկտրոնների ․․․։

Պատասխան ՝ Ավելցուկ ․․․ պակաս

4․ Մարմինը էլեկտրականում է միայն այն ժամանակ, երբ այն ․․․ լիցք։

Պատասխան ՝ ձեռք է բերում կամ կորցնում է լիցք

5․ Հնարավո՞ր է շփելով էլեկտրականացնել ձեռքում բռնած մետաղյա ձողը։

Պատասխան ՝ հնարավոր չէ, քանի որ մետաղը և մարդու մարմինները հաղորդիչներ են

6․ Եթե թելից կախված թեթև պարկուճին մոտեցնենք բացասական լիցքավորված ձող, ապա․ պարկուճի ՝ ձողին մոտիկ կողմում ստեղծվում է էլեկտրոնների ․․․, և այդ կողմը կլիցքավորվի ․․․։

Պատասխան ՝ ավելցուկ ․․․ բացասական լիցքով

Դաս 6,7։Էլեկտրական հոսանք։

Թեմատիկ հարցեր և խնդիրներ։

1․Ինչպիսի՞ շարժում են կատարում ազատ էլեկտրոնները մետաղե հաղորդչում, երբ այն անջատված է գալվանական էլեմենտից:

• չեն շարժվում
• քաոսային և միաժամանակ ուղղորդված
• միայն քաոսային
• միայն ուղղորդված

2․Շիկացման թելիկով հոսանքի անցման ժամանակ հոսանքի  ո՞ր ազդեցությունն է՝ ջերմային, կենսաբանական, քիմիական, թե մագնիսական, նպաստում լուսարձակման  առաջացմանը:

Ջերմային

3․Նկարում հոսանքի ո՞ր ազդեցությունն է պատկերված:

• քիմիական
• մագնիսական
• կենսաբանական
• ջերմային

4․Դրական իոնների ուղղորդված շարժման ժամանակ հոսանք կառաջանա, թե՞ չի առաջանա:

Կառաջանա

5․Ինչո՞վ (ջրով, սովորական կրակմարիչով, թե չոր ավազով) կարելի է հանգցնել հոսանքի աղբյուրին միացված հաղորդչում առաջացած կրակը:

Մեկից ավելի պատասխանի դեպքում դրանք անջատեք ստորակետով:

Կրակմարիչ, չոր ավազ։

6․Ո՞ր մասնիկների շարժումով է պայմանավորված էլեկտրական հոսանքը աղաջրի լուծույթում:

• էլեկտրոնների
• նեյտրոնների
• դրական իոնների
• բացասական իոնների

7․Ո՞րն է/որո՞նք են նախադասոության ճիշտ շարունակություն(ներ)ը:

Հաղորդալարում էլեկտրական հոսանքի ուղղությունը՝

1) դրական մասնիկների ուղղորդված շարժման ուղղությունն է
2) բացասական մասնիկների ուղղորդված շարժման ուղղությունն է
3) ազատ էլեկտրոնների ուղղորդված շարժման ուղղությունն է
4) ազատ էլեկտրոնների ուղղորդված շարժման հակառակ ուղղությունն է

Տնային առաջադրանք՝ դաս 6 և 7։ Պատասխանել դասգրքի էջ 24-ի 1-5 հարցերին։ Դիտել տեսանյութը և թարգմանել Հրապարակել բլոգներում, հղումն ուղարկել ինձ։

1. Մետաղում ազատ լիցքակիր անվանում են այն մասնիկներին, որոնք ազատ կարող են տեղաշարժվել մի մարմնից մյուսը հաղորդիչների միջոցով։

Իսկ էլեկտրոլիտներում իոնները։

2․ Լիցքավորված մասնիկների ուղղորդված շարժումը կոչվում է էլեկտրական հոսանք։

3.

Առաջին էլեկտրացույցը լիցքավորում ենք, իսկ հետո մետաղալարով միացնում ենք երկրորդ էլեկտրացույցին: Մետաղալարի միջով ազատ լիցքակիրները անցնում են երկրորդ էլեկտրաչափին և լիցքավորում այն:

Որովհետև երկրորդ էլեկտրացույցը այդ լիցքերը քաշում է դեպի իրեն:

4 Ազատ լիցքակիրների շնորհիվ:

5. Հոսանքի ուղղությունը որոշվում է նրանով, թե որ ուղղությամբ են շարժվում լիցքաղորված մասնիկները:

Դաս 10:Հոսանքի ուժ

1․ Որքա՞ն է նկարում պատկերված ամպերաչափի չափման սահմանը: 

100 մԱ

2․ Հաշվեք կայծակի տևողությունը, եթե 18000Ա հոսանքի ուժի դեպքում կայծակի խողովակի ընդլայնական հատույթով անցնում է 40 Կլ լիցք:

Տրված է I = 18000 q = 40 t = ?

t=q/I 40/18000= 0,002 վայրկյան Պատասխան ․ ՝ 0,002 Վայրկյան

3․ Որոշեք էլեկտրական սարքում հոսանքի ուժը, եթե 5 րոպեում նրանով անցել է 400 Կլ լիցք:

Տրված է q = 400 t = 5 րոպե = 300 վայրկյան

I = ?

400/300=1.3 Ա Պատասխան ․ ՝ 1,3 Ա

4․ Որքա՞ն ժամանակում շիկացման թելիկով կտեղափոխվի 48 Կլ լիցք, եթե հոսանքի ուժը նրանում 1.5 Ա է:

Տրված է ՝ q = 48 I = 1,5

1.5/48=0.03125 Պատասխան ՝ 0․03125 Վայրկյան

5․ Ի՞նչ սարքերից է կազմված նկարում պատկերված էլեկտրական շղթան:

Մարտկոցից, ամպերաչափից, էլեկտրական լամպից։

6․ 40 վայրկյանում քանի՞ էլեկտրոն կանցնի վոլֆրամե հաղորդալարի լայնական հատույթով, եթե նրանում հոսանքի ուժը 4.8 Ա է:

Տրված է ՝

t = 40

I = 4.8

q = ?

40 * 4.8 = 192

N = 192 / 1.6 * 10-19 = 12*1020

Պատասխան ՝ 12*1020